آداب و رسوم شب یلدا در شهرهای مختلف ایران
- ۱۴۰۳/۰۹/۲۸
شب یلدا، به‌عنوان یکی از کهن‌ترین جشن‌های ایرانی، نمادی از پایان پاییز و آغاز زمستان است. این شب طولانی‌ترین شب سال است و ایرانیان از گذشته‌های دور تا به امروز آن را با آداب و رسوم خاصی جشن گرفته‌اند. این سنت‌ها در هر منطقه‌ای از ایران با توجه به فرهنگ، جغرافیا و آداب محلی رنگ و بوی متفاوتی دارند. در ادامه با آداب و رسوم شب یلدا در برخی از شهرها و مناطق مختلف ایران آشنا می‌شویم.
آداب شب یلدا در تهران
در تهران، یلدا به‌صورت سنتی با دورهمی‌های خانوادگی برگزار می‌شود. اعضای خانواده در خانه بزرگ‌ترها جمع می‌شوند، هندوانه، انار و آجیل می‌خورند و فال حافظ می‌گیرند. در تهران مدرن امروزی، بسیاری از خانواده‌ها علاوه بر رعایت این سنت‌ها، میزهایی با دیزاین مدرن و خلاقانه می‌چینند.
شب یلدا در شیراز
مردم شیراز در شب یلدا خوراکی‌هایی مانند "مسقطی"، "کوفته هلو" و "شکرپلو" را در کنار میوه‌های سنتی میل می‌کنند. از رسوم محبوب شیرازی‌ها، خواندن شعرهای حافظ و گرفتن فال است. در این شب، دیوان حافظ میان اعضای خانواده دست به دست می‌شود و هرکس نیتی می‌کند.
آذربایجان (تبریز و اردبیل)
در مناطق آذربایجان، شب یلدا با خوردن خوراکی‌هایی همچون "قویماق"، "آش شیر" و آجیل‌های محلی همراه است. بزرگ‌ترها داستان‌ها و حکایت‌هایی از شاهنامه و افسانه‌های محلی را برای کودکان تعریف می‌کنند. در اردبیل نیز مراسمی به نام "چیلله گجه‌سی" برگزار می‌شود که با دعا و شعرخوانی همراه است.
گیلان
مردم گیلان این شب را با غذاهایی مانند "مرغ ترش" و "باقالاقاتوق" جشن می‌گیرند. خوراکی‌های محلی مانند "آوکونوس" (نوعی خرمالوی وحشی) نیز در این شب مصرف می‌شود. گیلانی‌ها برای دور ماندن از بلایا در سال جدید، دعاهای خاصی می‌خوانند.
مازندران
در مازندران، خانواده‌ها "کدو پلو" و "سبزی پلو با ماهی" درست می‌کنند. از خوراکی‌های دیگر این شب می‌توان به میوه‌های خشک، خرمالو و انار اشاره کرد. همچنین نقل داستان‌های قدیمی و خواندن اشعار بومی، بخشی جدانشدنی از یلدای مازندرانی است.
خراسان
در خراسان، به‌ویژه مشهد، شب یلدا با تزیین سفره‌های خاصی به نام "سفره شب چله" برگزار می‌شود. روی این سفره‌ها قرآن، دیوان حافظ، شمع، آجیل و میوه قرار می‌دهند. از خوراکی‌های محبوب این منطقه می‌توان به "شله" و "دیگچه" اشاره کرد.
کرمان
مردم کرمان در شب یلدا خوراکی‌هایی مانند "کماچ سهن" و "قاووت" آماده می‌کنند. قصه‌گویی از داستان‌های محلی و خاطره‌گویی بزرگ‌ترها، بخش جدایی‌ناپذیر یلدای کرمانی‌ها است. فال حافظ و خواندن اشعار سعدی نیز رواج دارد.
کردستان
در کردستان، شب یلدا با تزیین هندوانه و انار همراه است. خانواده‌ها در این شب "شلمین" (نوعی آش محلی) درست می‌کنند. خواندن اشعار کردی و داستان‌سرایی درباره شخصیت‌های تاریخی از جمله رسوم مردم کردستان در این شب است.
لرستان
مردم لرستان در شب یلدا غذاهایی مانند "آش گوشت" و "کشک و بادمجان" تهیه می‌کنند. از خوراکی‌های شیرین این شب می‌توان به "حلوا آردی" اشاره کرد. بزرگ‌ترها داستان‌های حماسی می‌گویند و جوان‌ترها شعرهای محلی می‌خوانند.
بوشهر
در بوشهر، شب یلدا با مراسم خاصی مانند "حنا بندان" برای تازه‌عروس‌ها همراه است. خوراکی‌هایی مانند "رنگینک" و "خرما" بخش جدایی‌ناپذیر این شب هستند. خانواده‌ها کنار دریا یا در حیاط خانه‌هایشان جمع می‌شوند و قصه‌گویی می‌کنند.
هرمزگان
مردم هرمزگان شب یلدا را با نواختن موسیقی محلی و خواندن اشعار بندری جشن می‌گیرند. میوه‌های گرمسیری مانند خرما، لیمو و مرکبات محلی در سفره‌های یلدایی این منطقه جایگاه ویژه‌ای دارند.
سیستان و بلوچستان
در سیستان و بلوچستان، مردم شب یلدا را با خوردن غذاهایی مانند "اوجیزک" و "تنورچه" جشن می‌گیرند. داستان‌گویی از اسطوره‌های بومی و اشعار بلوچی بخشی از این شب است. همچنین نواختن سازهای محلی در برخی از خانواده‌ها مرسوم است.
جمع‌بندی
آداب و رسوم شب یلدا در ایران بازتابی از تنوع فرهنگی و اقلیمی این سرزمین است. هر منطقه با غذاها، قصه‌ها و سنت‌های خاص خود، این شب را به‌گونه‌ای خاص جشن می‌گیرد. با وجود این تنوع، روح اصلی یلدا یعنی "گرد هم آمدن و ایجاد حس نزدیکی" در سراسر ایران مشترک است. این سنت باستانی همچنان زنده است و با گذر زمان رنگ و بویی تازه به خود می‌گیرد.
