شفق قطبی چیست و چطور شکل می‌گیرد؟ راهنمای علمی و ساده
- ۱۴۰۴/۰۲/۲۳
شفق قطبی یا Aurora یکی از خارق‌العاده‌ترین جلوه‌های طبیعت روی زمین به‌شمار می‌رود؛ نوری رنگارنگ و متحرک که آسمان شب را به تابلویی از نور و رنگ تبدیل می‌کند. این پدیده نه‌فقط به‌لحاظ زیبایی بصری جذاب است، بلکه ارزش علمی زیادی هم دارد. در این مطلب از بازرگام مگ، به زبانی ساده و همه‌فهم توضیح می‌دهیم که شفق قطبی چیست، چطور ایجاد می‌شود، در کدام مناطق دیده می‌شود، آیا خطری دارد یا نه، و چگونه می‌توان از آن عکاسی کرد.
شفق قطبی چیست؟
شفق قطبی نوعی نور طبیعی و درخشان است که عمدتاً در آسمان شب و در نواحی قطبی شمالی و جنوبی ظاهر می‌شود. به نوع شمالی آن Aurora Borealis و به نوع جنوبی‌اش Aurora Australis گفته می‌شود. این نورها در رنگ‌های سبز، بنفش، صورتی و آبی دیده می‌شوند و حرکاتی شبیه به پرده‌هایی رقصان دارند.
شفق قطبی چطور پدید می‌آید؟
شفق قطبی از برخورد ذرات باردار خورشیدی با میدان مغناطیسی و جو فوقانی زمین شکل می‌گیرد. زمانی که بادهای خورشیدی، که شامل ذرات پرانرژی خورشید هستند، به زمین می‌رسند، وارد تعامل با میدان مغناطیسی زمین می‌شوند. این ذرات به سوی قطب‌ها هدایت شده و با مولکول‌های اکسیژن و نیتروژن برخورد می‌کنند؛ برخوردی که در ارتفاع ۸۰ تا ۵۰۰ کیلومتری سطح زمین منجر به تولید نور می‌شود.
رنگ این نورها بسته به نوع گاز و ارتفاع برخورد متفاوت است:
- اکسیژن در ارتفاعات بالا → نور سبز یا قرمز
- نیتروژن در ارتفاعات پایین → نور بنفش یا آبی
آیا شفق قطبی در ایران هم قابل مشاهده است؟
ایران در عرض‌های جغرافیایی پایین‌تری نسبت به مناطق قطبی قرار دارد و در شرایط عادی امکان دیدن شفق قطبی در آن وجود ندارد. با این حال، در موارد بسیار نادر و در اثر طوفان‌های خورشیدی بسیار شدید، ممکن است در بخش‌هایی از شمال کشور مثل آذربایجان غربی، اردبیل یا گلستان، این پدیده دیده شود. برای نمونه، در اردیبهشت ۱۴۰۳ (می ۲۰۲۴) چنین رویدادی اتفاق افتاد و برخی از ساکنان شمال ایران توانستند شفق قطبی را برای دقایقی ببینند.
شفق قطبی در کدام کشورها بیشتر دیده می‌شود؟
این پدیده اغلب در کشورهای نزدیک به قطب‌های زمین مشاهده می‌شود. برخی از مقصدهای معروف برای تماشای شفق قطبی عبارت‌اند از:
- نروژ: شهر ترومسو در شمال نروژ یکی از بهترین مکان‌ها برای دیدن شفق است.
- روسیه: به‌ویژه نواحی شمالی مانند مورمانسک.
- کانادا: استان‌هایی مثل یوکان، نوناووت و شمال آلبرتا مکان‌هایی عالی برای مشاهده شفق هستند.
- ایسلند، سوئد، فنلاند، گرینلند نیز از مقاصد محبوب برای علاقه‌مندان به این پدیده هستند.
چه زمانی بهترین وقت برای دیدن شفق قطبی است؟
شفق قطبی در بازه‌ی زمانی پاییز تا بهار، یعنی از شهریور تا فروردین (سپتامبر تا مارس)، بیشترین فعالیت را دارد. این زمان‌ها به‌دلیل تاریکی بیشتر و فعالیت بالای خورشیدی، مناسب‌ترین فصل برای مشاهده‌ی شفق هستند. بهترین ساعت‌ها برای دیدن این نورها، بین ۱۰ شب تا ۲ بامداد است.
آیا شفق قطبی خطر دارد؟
نه، این پدیده کاملاً بی‌خطر است و نه برای انسان و نه برای حیوانات تهدیدی ندارد. چون در لایه‌های بالایی جو رخ می‌دهد، تابش آن به سطح زمین نمی‌رسد. البته طوفان‌های خورشیدی شدید ممکن است به تجهیزات الکترونیکی و ماهواره‌ها آسیب برسانند، اما برای زندگی روزمره انسان‌ها جای نگرانی نیست.
راهنمای عکاسی از شفق قطبی
برای ثبت تصاویر حرفه‌ای از شفق قطبی، به این تجهیزات و نکات نیاز دارید:
- دوربین حرفه‌ای با توانایی عکاسی در نور کم (مثل DSLR یا بدون‌آینه)
- سه‌پایه‌ی محکم
- نوردهی طولانی (چند ثانیه)
- ایزو بالا (بین ۸۰۰ تا ۳۲۰۰)
- انتخاب مکانی تاریک و به‌دور از نورهای مصنوعی
با رعایت این موارد می‌توانید عکس‌هایی خیره‌کننده از شفق ثبت کنید.
سوالات پرتکرار درباره شفق قطبی
در چه ماه‌هایی بیشتر دیده می‌شود؟
بین شهریور تا فروردین، به‌خصوص در شب‌های سرد و صاف.
آیا فقط شب‌ها قابل مشاهده است؟
بله، به‌علت نور خورشید، در روز قابل دیدن نیست.
آیا برای سلامتی خطری دارد؟
خیر، پدیده‌ای بی‌خطر است و اثری بر سلامت ندارد.
آیا در ایران هم دیده می‌شود؟
در حالت عادی نه، ولی در زمان طوفان‌های شدید خورشیدی، امکان مشاهده در شمال ایران وجود دارد.
سخن پایانی
شفق قطبی، یکی از شگفتی‌های نادر طبیعت است که زیبایی بصری را با پیچیدگی علمی در هم می‌آمیزد. تماشای آن، تجربه‌ای است به یاد ماندنی که ما را به عظمت کیهان پیوند می‌زند. اگر به آسمان شب و پدیده‌های نجومی علاقه دارید، دیدن شفق قطبی را در برنامه‌ی خود بگنجانید؛ حتی اگر تنها از صفحه‌نمایش به آن نگاه می‌کنید، باز هم الهام‌بخش خواهد بود.
